Co upamiętnia
W styczniu 1945 r., kiedy ruszyła zimowa ofensywa Armii Czerwonej, Niemcy przystąpili do likwidacji KL Auschwitz-Birkenau. Większość więźniów zmuszono do pieszego marszu w kierunku Wodzisławia. W trakcie pochodu, określonego mianem „Marszu Śmierci”, wielu więźniów zmarło z wycieńczenia lub na skutek egzekucji funkcjonariuszy SS. Część z nich pochowano obok wejścia do kościoła św. Katarzyny (pogrzebu na pobliskim cmentarzu zabronili Niemcy). Do wykopania masowego grobu zmuszono tych, którzy odmówili podpisania Volkslisty.
Po przejściu frontu mieszkańcy Jastrzębia Górnego powołali komitet, który wszczął starania o wzniesienie pomnika upamiętniającego ofiary „Marszu Śmierci”. Budowy monumentu podjął się miejscowy artysta Jerzy Fray. Pomnik został uroczyście odsłonięty i poświęcony przez ks. Augustyna Machalicę 25 kwietnia 1948 r.
Rodzaj
Mogiła
Rok fundacji
1948
Autor
Jerzy Fray (I wersja), Lechosław Zbożyl (II wersja)
Lokalizacja
Jastrzębie Górne, przy wejściu na cmentarz parafialny od strony ul. św. Jana Nepomucena.
Forma
I wersja: Centralną część pomnika stanowiła figura anioła z charakterystycznie wzniesionymi skrzydłami. Stojąca postać trzymała w wyciągniętej lewej ręce wieniec przepasany wstęgą w barwach narodowych, w prawej zaś- miecz zwrócony ostrzem do dołu. Na piersi anioła widoczny był emblemat z napisem IHS. Po obu stronach figury ustawione były kwadratowe płyty. Na prawej znajdował się napis: „W HOŁDZIE / POMORDOWANYM BOHATEROM / Z TRANSPORTU ŚMIERCI Z OŚWIĘCIMIA / W STYCZNIU 1945 ROKU / KOŁO POL.[SKIEGO] ZW.[IĄZKU] B.[YŁYCH] WIĘŹ.[NIÓW] POLIT.[YCZNYCH] / W JASTRZĘBIU ZDROJU / ORAZ SPOŁECZEŃSTWO ZIEMI ŚLĄSKIEJ”. Na płycie stało popiersie Chrystusa w cierniowej koronie. Na lewej płycie znajdował się napis: „PRZEZ NADLUDZKIE CIERPIENIA, PRZEZ OBÓZ ŚMIERCI / SZLI DO WOLNEJ NIEPODLEGŁEJ POLSKI / WIARA I NADZIEJA W WOLNOŚĆ / ZWYCIĘŻYŁA SIEPACZY HITLEROWSKICH / PRZECHODNIU ZŁÓŻ HOŁD / 32 BEZIMIENNYM BOHATEROM / OFIAROM WOLNOŚCI”. W tym miejscu warto zauważyć, że informacja o liczbie ofiar była nieprawdziwa. Już w 1947 r. wiadomo było, że w cyfra ta powinna wynosić 36. Błąd wyniknął prawdopodobnie z przeoczenia. Ponadto na płycie znajdowała się mała tablica upamiętniająca Anielę Piękosz. Całość otoczona była murkiem z niewielką balustradą. Do pomnika prowadziły dwa stopnie. Wejście zamykał łańcuch.
II wersja: W 1983 r. dla pomnika założono kartę ewidencyjną, ale już trzy lata później monument rozebrano i ustawiono nową figurę według projektu żorskiego artysty Lechosława Zbożyla- statuę człowieka-męczennika opartego o drzewo. Zbudowano również fragment muru, na którym znalazła się nowa marmurowa tablica: U góry widniał napis: „PRZEZ NADLUDZKIE CIERPIENIE / PRZEZ OBÓZ ŚMIERCI / SZLI DO WOLNEJ I NIEPODLEGŁEJ POLSKI”. Poniżej umieszczono znak więzienny: literę P w odwróconym trójkącie. Po jego lewej stronie znalazł się medalion ze zdjęciem oraz napis: „AURELIA / PIĘKOSZ / ¤ 1914 R”, a po prawej stronie- medalion oraz napis: „WŁODZIMIERA / SAWICKA / ¤ 1911 R”. Poniżej medalionów napis głosił: „W HOŁDZIE 36 POMORDOWANYM / BOHATEROM MARSZU ŚMIERCI / Z OŚWIĘCIMIA W / STYCZNIU 1945 R / SPOŁECZEŃSTWO JASTRZĘBIA / ZDROJU”. Obecnie figura już nie istnieje. Uznano, że postać nagiego mężczyzny nie przystoi w tym miejscu. Zmiana pomnika nastąpiła więc stosunkowo szybko.
III wersja: Na postumencie ustawiono kolejną figurę przedstawiającą Nike z datami: 1919 – 1920 – 1921. Szybko zorientowano się jednak, że są to daty trzech powstań śląskich, wydarzeń nie mających przecież nic wspólnego z Marszem Śmierci. Pomnik został więc rozebrany i bezpowrotnie zniszczony.
IV wersja: Nieudane perypetie z rzeźbą sprawiły, że na początku lat 90. XX w. nowy monument przybrał najprostszą z możliwych form- ceglany mur, na którym zawisły dwie wspomniane wyżej tablice: z prawej płyta informująca o wydarzeniu ze stycznia 1945 r., z lewej- płyta upamiętniająca Aurelię Piękosz.
V wersja: Na przełomie 2002 i 2003 r. przeprowadzono remont monumentu. Zachowano mur, ale zmieniono układ obu tablic. Większą, wykonaną na nowo z granitu, umieszczono ponad płytą Aurelii Piękosz.
Wymiary
b.d.
Numer ewidencyjny
Nr 13/06